عمل تعویض مفصل زانو یکی از مهمترین و موفقترین روشهای جراحی ارتوپدی برای بهبود کیفیت زندگی بیمارانی است که از درد و ناتوانی حرکتی در ناحیه زانو رنج میبرند. این روش درمانی عمدتاً برای بیمارانی تجویز میشود که به دلیل بیماریهای تخریبی مانند آرتروز، رماتیسم مفصلی یا ضربههای شدید، مفصل زانوی آنها دیگر کارایی مناسب خود را از دست داده است.
برای عمل تعویض مفصل زانو جراح به یک نگه دارنده پای آرتروسکوپی نیاز دارد که از بروز هرگونه خطا و تکان ناگهانی پا در حین عمل تعویض مفصل زانو جلوگیری کند. در این مقاله بهطور جامع به بررسی تمام جوانب عمل تعویض مفصل زانو، از علائم اولیه نیاز به عمل تعویض مفصل زانو تا مراقبتهای بعد از عمل، عوارض، انواع پروتز، تکنیکهای جراحی و هزینهها خواهیم پرداخت.
بیماری هایی که منجر به تعویض مفصل زانو می شوند
مفصل زانو بزرگ ترین مفصل بدن است که استخوان ران (فمور)، ساق پا (تیبیا) و کشکک (پاتلا) را به هم متصل میکند. این مفصل به کمک رباط ها، غضروف ها و مایع سینوویال عملکرد نرم و بدون درد دارد. با این حال، تحت شرایطی خاص مثل افزایش سن، فشار بیشازحد، چاقی یا آسیبهای ورزشی، مفصل زانو ممکن است دچار تخریب شود.
شایعترین بیماریهایی که منجر به عمل تعویض مفصل زانو میشوند عبارتند از:
- آرتروز (استئوآرتریت): تحلیل تدریجی غضروف مفصل زانو
- آرتریت روماتوئید: بیماری خودایمنی مزمن
- نکروز آواسکولار: از بین رفتن خونرسانی به استخوان
- شکستگیهای شدید یا بدجوشخوردن زانو
علائم نیاز به عمل تعویض مفصل زانو
معمولاً بیمارانی که به تعویض مفصل زانو نیاز دارند، علائم زیر را تجربه میکنند:
• درد مداوم حتی در حالت استراحت
• سفتی و خشکی مفصل بهخصوص صبحها
• کاهش دامنه حرکتی
• صدا دادن یا قفل شدن زانو هنگام حرکت
• ناتوانی در راه رفتن یا بالا رفتن از پلهها
مراحل تشخیص نیاز به عمل تعویض مفصل زانو
تشخیص نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو توسط پزشک ارتوپد انجام میشود و معمولاً شامل چند مرحله اصلی است. ابتدا، پزشک از بیمار شرح حال دقیق میگیرد تا اطلاعات مربوط به علائم و تاریخچه بیماری بهدست آورد. سپس، معاینه فیزیکی زانو انجام میشود تا وضعیت فعلی مفصل، دامنه حرکتی و وضعیت عضلات اطراف آن بررسی گردد.
در مرحله بعد، پزشک با استفاده از تصویربرداریها مانند رادیوگرافی ساده و در برخی موارد MRI، میزان تخریب غضروف، فاصله مفصلی و تغییرات استخوانها را ارزیابی میکند. این بررسیها به پزشک کمک میکند تا تشخیص دقیقتری ارائه دهد و تصمیمگیری بهتری برای انجام عمل جراحی بگیرد.
انواع عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو به چند نوع مختلف تقسیم میشود که بسته به وضعیت بیمار و میزان تخریب مفصل انتخاب میشود. تعویض کامل مفصل زانو (Total Knee Replacement – TKR) یکی از رایجترین انواع است که در آن سطوح مفصلی آسیبدیده بهطور کامل با پروتز جایگزین میشوند.
در تعویض جزئی مفصل زانو (Partial Knee Replacement)، فقط بخشی از مفصل که دچار تخریب شده، تعویض میشود. این نوع جراحی معمولاً برای بیمارانی است که در مراحل اولیه تخریب مفصل به سر میبرند. تعویض دوطرفه همزمان یا دو مرحلهای برای بیمارانی مناسب است که هر دو زانو تحت تاثیر قرار گرفتهاند و بهطور همزمان یا در دو مرحله مجزا نیاز به جراحی دارند.
عمل تعویض مفصل زانو چقدر طول میکشد؟
عمل تعویض مفصل زانو معمولاً بین 1.5 تا 3 ساعت طول میکشد، بسته به پیچیدگی وضعیت مفصل بیمار و نوع جراحی انتخابی. در جراحیهای سادهتر که فقط یک طرف مفصل تعویض میشود، ممکن است زمان کمتری نیاز باشد.
همچنین، اگر بیمار دارای مشکلات سلامتی خاصی باشد یا نیاز به جراحیهای اضافی داشته باشد، مدت زمان عمل ممکن است طولانیتر شود. پس از جراحی، بیمار معمولاً برای مراقبتهای اولیه به اتاق ریکاوری منتقل میشود و ممکن است چند ساعت تحت نظر باشد. مدت زمان دقیق بستری و بازتوانی پس از عمل نیز به شرایط بیمار و روند بهبودی بستگی دارد.
آمادگی های لازم قبل از عمل تعویض مفصل زانو
قبل از انجام عمل تعویض مفصل زانو، بیمار باید آمادگیهای خاصی داشته باشد. ابتدا، پزشک از بیمار خواسته میشود تا آزمایشهای عمومی مانند CBC، PT، PTT و تستهای عملکرد کلیه و کبد را انجام دهد تا وضعیت کلی بدن بررسی شود. همچنین، ممکن است بیمار نیاز به ارزیابی وضعیت قلب و ریه خود داشته باشد تا اطمینان حاصل شود که برای بیهوشی مشکلی وجود ندارد.
در صورتی که بیمار اضافه وزن داشته باشد، توصیه میشود که وزن خود را کاهش دهد تا فشار کمتری به مفصل زانو وارد شود. قبل از عمل، بیمار باید آموزشهایی برای انجام تمرینات تقویتی قبل از جراحی دریافت کند تا پس از عمل، بازتوانی سریعتری داشته باشد. همچنین، ترک دخانیات بهطور قطعی قبل از جراحی توصیه میشود تا روند بهبودی تسریع یابد. در نهایت، بیمار باید محیط خانه را بهگونهای آماده کند که پس از ترخیص از بیمارستان، بازگشت راحتتری داشته باشد.
روش انجام عمل تعویض مفصل زانو
جراحی تعویض مفصل زانو معمولاً با بیهوشی عمومی یا بیحسی نخاعی انجام میشود. در این روش جراحی، ابتدا یک برش در ناحیه جلوی زانو ایجاد میشود تا دسترسی به مفصل امکانپذیر گردد. سپس بافتهای نرم و رباطها بهطور موقت کنار زده میشوند تا جراح بتواند به سطوح فرسوده استخوانهای فمور (استخوان ران)، تیبیا (استخوان ساق پا) و پاتلا (کشکک زانو) دسترسی پیدا کند.
پس از آن، سطوح آسیبدیده استخوانها برداشته میشود و اجزای پروتز فلزی و پلاستیکی جایگزین آنها میشود. این پروتزها برای ایجاد پایداری و عملکرد طبیعی مفصل طراحی شدهاند. در نهایت، پس از اطمینان از پایداری مفصل جدید، لایههای بافتی و پوست بهدقت دوخته میشوند.
انواع پروتز مفصل زانو
پروتزهای مفصل زانو معمولاً از ترکیب فلزات مقاوم و پلاستیکهای خاص ساخته میشوند. فلزات رایج در ساخت پروتزها شامل تیتانیوم و آلیاژ کروم-کبالت هستند که به دلیل ویژگیهای مقاومتی و ضدزنگ بودن، گزینههای مناسبی برای استفاده در جراحیهای تعویض مفصل زانو به حساب میآیند. برای قسمتهای متحرک پروتز، از پلاستیکهای مخصوصی مانند پلیاتیلن استفاده میشود که به عنوان یک ماده روانساز عمل کرده و به حرکت طبیعی مفصل کمک میکند.
پروتزهای زانو در انواع مختلفی تولید میشوند که انتخاب آنها بستگی به نیازهای فردی بیمار دارد. برخی از انواع پروتز عبارتند از:
-
پروتزهای کامل مفصل زانو (Total Knee Prostheses): این نوع پروتز تمام سطوح مفصلی را تعویض میکند و برای بیمارانی که تخریب گسترده مفصل دارند، مناسب است.
-
پروتزهای جزئی زانو (Partial Knee Prostheses): در این نوع، فقط بخشی از مفصل که دچار آسیب شده است، تعویض میشود. این نوع پروتز بیشتر برای بیمارانی که در مراحل اولیه بیماری هستند و آسیب به یک قسمت از مفصل محدود است، توصیه میشود.
-
پروتزهای دوطرفه: این پروتزها برای بیمارانی که هر دو زانو دچار آسیب شدید شدهاند، بهصورت همزمان یا در دو مرحله مجزا قرار داده میشود.
برندهای معروف در تولید پروتزهای زانو شامل Zimmer, Stryker, Smith & Nephew و Depuy Synthes هستند. انتخاب نوع پروتز بستگی به عواملی مانند سن بیمار، میزان فعالیتهای روزمره، وضعیت استخوانها و تشخیص جراح دارد.
مراقبت های بعد از عمل تعویض مفصل زانو
مراقبت های بعد از عمل تعویض مفصل زانو برای بهبودی سریع تر و جلوگیری از عوارض مهم است. بیمار معمولاً ۳ تا ۵ روز پس از عمل در بیمارستان بستری می شود. در این مدت، فیزیوتراپی از روز اول آغاز میشود تا از سفتی مفصل جلوگیری کند و حرکت آن بهبود یابد. استفاده از واکر یا عصا برای حفظ تعادل و کاهش فشار روی مفصل ضروری است.
مصرف داروهای ضد درد برای کنترل درد و داروهای ضد انعقاد برای پیشگیری از لخته خون (DVT) از جمله نکات مهم مراقبتی هستند. مراقبت از زخم جراحی، از جمله تمیز نگهداشتن آن و جلوگیری از عفونت، بسیار حائز اهمیت است. تمرینات تقویتی عضله چهارسر ران برای بهبود قدرت عضلات زانو و جلوگیری از سفتی ضروری هستند. همچنین استفاده از دستگاه دی وی تی (DVT) برای پیشگیری از لخته خون توصیه میشود. همچنین بیمار باید از نشستن طولانی مدت خودداری کند و در صورت لزوم، پا را بالا بگذارد تا تورم کاهش یابد.
بازتوانی و فیزیوتراپی
بازتوانی بخش مهمی از روند درمان است و معمولاً ۳ تا ۶ ماه طول میکشد. در هفته اول تمرینات سبک انجام میشود، در ماه اول دامنه حرکتی افزایش مییابد و عضلات ران تقویت میشود، و از ماه دوم تمرینات استقامتی و بازگشت به فعالیتهای روزمره آغاز میگردد.
عوارض جراحی تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو مانند هر جراحی دیگری ممکن است با عوارضی همراه باشد که باید به آنها توجه کرد. یکی از عوارض شایع، عفونت محل جراحی است که معمولاً با تجویز آنتیبیوتیکها قابل درمان است. عارضه دیگر لخته شدن خون (DVT) است که در برخی بیماران ممکن است بهوجود آید. برای پیشگیری از این عارضه، داروهای ضد انعقاد و انجام فیزیوتراپی توصیه میشود.
گاهی نیز ممکن است پس از عمل، مفصل دچار سفتی یا خشکی شود که این مشکل به تدریج و با انجام تمرینات فیزیوتراپی برطرف میشود. در برخی موارد، پروتز ممکن است لق یا شکسته شود که نیاز به عمل جراحی مجدد دارد. همچنین، برخی بیماران ممکن است دردهای عصبی یا مزمن را تجربه کنند که این مشکل معمولاً با درمانهای دارویی و فیزیوتراپی بهبود مییابد. در نهایت، یکی از عوارض نادر، آسیب به رگها یا اعصاب اطراف مفصل زانو است که در موارد شدید میتواند نیاز به جراحیهای ترمیمی داشته باشد.
مزایای عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو برای بسیاری از بیماران مبتلا به دردهای مزمن و ناتوانیهای حرکتی ناشی از بیماریهایی مانند آرتروز، آرتریت روماتوئید و آسیبهای مفصلی، یک گزینه درمانی مؤثر است. یکی از بزرگترین مزایای این عمل، کاهش چشمگیر درد است. بیمارانی که پیش از عمل از دردهای شدید رنج میبردند، پس از جراحی توانایی انجام فعالیتهای روزمره خود را پیدا میکنند. این عمل معمولاً باعث بهبود تحرک و دامنه حرکتی مفصل زانو میشود که در بسیاری از بیماران، توانایی راه رفتن، بالا رفتن از پلهها و انجام ورزشهای سبک را بازمیگرداند.
مزیت دیگر این است که تعویض مفصل زانو میتواند به اصلاح تغییر شکل زانو کمک کند. در بیماران مبتلا به آرتروز یا آسیبهای شدید، تغییر شکل زانو میتواند به مشکلات حرکتی منجر شود. با انجام این جراحی، مفصل جدید بهدرستی جایگزین مفصل آسیبدیده میشود و ظاهر زانو به حالت طبیعی خود بازمیگردد.
همچنین، با توجه به پیشرفتهای تکنولوژیکی، پروتزهای مورد استفاده در عمل تعویض مفصل زانو به طرز چشمگیری بهبود یافتهاند و طول عمر بیشتری دارند. این امر باعث میشود بیمارانی که جراحی تعویض مفصل زانو انجام دادهاند، بتوانند مدت طولانیتری از زندگی فعال و بدون درد لذت ببرند. بسیاری از بیماران پس از جراحی بهبود زیادی در کیفیت زندگی خود مشاهده میکنند و میتوانند به فعالیتهایی که قبلاً برایشان مشکل بوده، بازگردند.
معایب عمل تعویض مفصل زانو
عمل تعویض مفصل زانو اگرچه مزایای زیادی دارد، اما معایب و چالشهایی نیز به همراه دارد که باید قبل از تصمیمگیری در نظر گرفته شود. یکی از معایب اصلی این جراحی، نیاز به بستری طولانیمدت در بیمارستان است. این دوره بستری معمولاً بین ۳ تا ۵ روز به طول میانجامد و در این مدت بیمار نیازمند مراقبتهای ویژه و کنترل درد است. پس از ترخیص، بیمار باید یک دوره فیزیوتراپی طولانیمدت را آغاز کند که این نیز زمانبر است. فیزیوتراپی میتواند شامل تمرینات تقویتی و کششی باشد که هدف آن بازگرداندن قدرت و دامنه حرکتی مفصل است.
یکی دیگر از معایب این عمل، احتمال نیاز به تعویض مجدد پروتز در آینده است. اگرچه پروتزهای امروزی دارای عمر طولانی هستند، اما در بیمارانی که جوانتر هستند یا فعالیتهای فیزیکی بیشتری دارند، ممکن است پروتز در طول زمان دچار فرسودگی و آسیب شود. در این شرایط، نیاز به جراحی مجدد برای تعویض پروتز خواهد بود.
همچنین، هزینه بالای عمل تعویض مفصل زانو یکی دیگر از مشکلات آن است. هزینههای این عمل بهویژه در بیمارستانهای خصوصی میتواند به میزان قابل توجهی بالا باشد و این هزینهها برای بیمارانی که بیمه درمانی کافی ندارند، ممکن است چالشبرانگیز باشد. در برخی موارد، بیمهها فقط بخشی از هزینهها را پوشش میدهند که این میتواند برای بیماران با شرایط مالی ضعیف مشکلساز باشد. بهعلاوه، خطرات و عوارض جراحی مانند عفونت، لخته شدن خون و آسیب به اعصاب نیز وجود دارند که میتوانند بر روند بهبودی تأثیر بگذارند.
هزینه عمل تعویض مفصل زانو
هزینه عمل تعویض مفصل زانو تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که در ادامه به تفکیک بررسی میکنیم:
1. نوع بیمارستان
-
بیمارستان دولتی: معمولاً هزینهها بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون تومان متغیر است. در این مراکز، بخش عمدهای از هزینهها توسط بیمه پایه و سازمانهای حمایتی پوشش داده میشود.
-
بیمارستان خصوصی: هزینهها میتواند بین ۸۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان یا بیشتر باشد، بسته به امکانات بیمارستان، اتاق عمل، تجهیزات بهکار رفته و خدمات رفاهی.
2. نوع پروتز و برند آن
پروتزهای مورد استفادهدر عمل تعویض مفصل زانو از برندهای مختلفی مانند Zimmer، Stryker، Smith & Nephew یا Depuy Synthes تهیه میشوند. هر برند قیمت متفاوتی دارد و بسته به کیفیت، طول عمر و تکنولوژی ساخت، قیمتگذاری میشود.
3. دستمزد جراح و تیم پزشکی
تجربه و مهارت جراح ارتوپد تأثیر زیادی بر هزینه نهایی دارد. جراحان با تجربه بالا معمولاً دستمزد بیشتری دریافت میکنند.
4. مدت بستری و خدمات جانبی
-
بستری بودن بیمار در بیمارستان بین ۳ تا ۵ روز هزینه اقامت، پرستاری، دارو و غذا را شامل میشود.
-
خدمات جانبی مانند فیزیوتراپی، داروهای ضد انعقاد، پانسمان، واکر یا عصا نیز باید در نظر گرفته شود.
5. پوشش بیمهای
-
بیمه پایه (تأمین اجتماعی یا خدمات درمانی) معمولاً بخشی از هزینهها در بیمارستانهای دولتی را پوشش میدهد.
-
بیمههای تکمیلی میتوانند تا ۷۰٪ هزینهها را در بیمارستانهای خصوصی پوشش دهند، به شرط آنکه مدارک پزشکی بهدرستی ثبت شده و با شرکت بیمه هماهنگ شده باشد.